آشنایی با ساز سنتور

آشنایی با ساز سنتور ، کوک سنتور ، تاریخچه ساز سنتور  ، مضراب سنتور ، تاریخچه ساز سنتور ، تاریخچه ساز سنتور ، مضراب سنتور  ، ساز سنتور ، مضراب سنتور  ، کوک سنتور ، مضراب سنتور ، آشنایی با ساز سنتور ، معرفی اجزای سنتور ، آشنایی با ساز سنتور ، تاریخچه ساز سنتور ،  ایراندخت ، آشنایی با ساز سنتور  ، کوک سنتور ، مضراب سنتور  ، تاریخچه ساز سنتور 

 

آشنایی با ساز سنتور:  ایراندخت

سنتور، سازیست به شکل ذوزنقۀ متساوی الساقین و از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مطلق است که در ساخت آن، چوب و فلز به کار می روند. این ساز را نشسته، در حالی که ضلع بزرگتر آن به صورت افقی در مقابل نوازنده قرار دارد، با دو مضراب چوبی می نوازند. سنتور نیز مانند دیگر سازهای ملّی و محلی در اندازه های مختلفی ساخته می شود. نوع سنتوری که در اینجا بررسی می شود، سنتور معمول و تثبیت شدۀ نُه خرک سُل کوک است. اجزای اصلی این ساز عبارتاند از جعبه صوتی، خرک، گوشی و سیم گیر. برای ساخت سنتور از چوب های محکم مانند گردو، آزاد و فوفل استفاده می شود.  ایراندخت

جعبۀ صوتی:  ایراندخت

جعبۀ صوتی سنتور دو صفحه ذوزنقه شکل هستند که با کلاف های چهارگانه جانبی به یکدیگر متصل شده اند. معمولاً ضلع بزرگتر این ساز حدود ۹۰ و ضلع کوچکتر آن ۳۶ سانتیمتر و ارتفاع سطوح جانبی هر یک، ۶ و قاعده آن ۲۶ سانتیمتر است.  ایراندخت

صفحۀ رو:  ایراندخت

این صفحه از مرغوبترین قسمت چوب انتخاب می شود و دو گُل مُشبک در طرفین صفحه برای خروج صدا ایجاد می کنند و دو ردیف نهُ تا خرک در طرفین صفحه برای عبور سیم ها می گذارند.   ایراندخت

پُل ها:  ایراندخت

داخل جعبه صوتی سنتور پله ایی استوانه ای شکل (به قطر یک مداد معمولی) بین صفحات زیر و رو، در محل هایی معین ن می چسبانند. وظیفۀ پلها این است که فشار صفحه رو را کنترل و از نشست کردن و تغییر شکل یافتن صفحه جلوگیری کنند. پل ها ضمناً در ایجاد تعادل و تُن صدای ساز نیز مؤثرند. محل اتصال پل ها به نسبت موقعیت چوب متفاوت است. در ساخت بعضی سنتورها، به ویژه سنتور هایی که جعبه صوتی شان بزرگتر است از پل های شانه ای نیز استفاده می شود.  ایراندخت

خرک:  ایراندخت

قطعه کوچک چوبی استوانه ای به ارتفاع تقریبی ۲ و قطر ۵/۱ سانتیمتر است که از یک طرف، انتهای پهن و مسطح آن روی صفحه قرار می گیرد و از طرف دیگر دارای برش هایی در سطوح جانبی است. روی خرک شیار کم عمقی برای مفتول روی خرک ایجاد می کنند. تعداد خرک های سنتور ۱۸ عدد است که ۹ عدد طرف چپ و ۹ عدد طرف راست سنتور قرار می گیرند و از روی هر خرک یک گروه چهار تایی سیم که هم صدا کوک می شوند می گذرند.  ایراندخت

بهتر است ارتفاع خرک های طرف راست ۲ میلیمتر کوتاه تر از خرک های طرف چپ گرفته شوند تا سیم های طرف چپ در اصلاح سوار بر سیم های طرف راست باشند. اگر خرک های طرف چپ در فاصله ٔ یک سوم طول سیم ها قرار بگیرند، در جلو (پوزیسیون دوم)و پشت خرک (پوزیسیون سوم) فاصله اکتاو شنیده می شود و اگر خرک های طرف راست در فاصله یک نهم طول سیم ها قرار بگیرند اکتاو چهارم  وسعت سنتور شنیده می شود (پوزیسیون چهارم).  ایراندخت

مفتول روی خرک:  ایراندخت

روی شیار هر خرک مفتولی فلزی از نوع ساچمه به طول ۵/۱ سانتیمتر و قطر ۲ میلیمتر وجود دارد که مانع تماس سیم با چوب می شود و به این ترتیب صدای سیم ها شفاف تر به گوش می رسد.  ایراندخت

گوشی ها:  ایراندخت

گوشی های سنتور، ۷۲ میله از جنس فولاد یا فلزات ضد زنگ هستند که در ردیف های چهارتایی(جمعاً ۱۸ ردیف) در داخل بدن کلاف سمت راست سنتور قرار گرفته اند. قسمت بیرونی گوشی ها گاه به صورت بَر است. طول مستطیل، گاه به صورت مربع و گاه چند گوشیها گاه به صورت مخروط (کونیک) تراش می خورند. تراش قسمت بیرونی دارای سوراخی است که یک سر سیم داخل آن فرو می رود و اضافه سیم (چند سانتیمتر) دور آن پیچیده می شود.  ایراندخت

کلید کوک:

وسیله ای فلزی به صورت T است. قسمتی که در دست قرار می گیرد ممکن   ایراندخت

استاز جنس چوب باشد و در انتهای قسمت دیگر، سوراخ کم عمقی به شکل

تراش سر گوشی وجود دارد.

شیطانک:

دو قطعه چوب باریک و بلند و کم ارتفاع به طول قاعده ذوزنقه اند که در طرفین راست و   ایراندخت

چپ صفحه رویی سنتور چسبانده شده اند و در سطح رویی آنها شیارهای افقی کم

عمقی به فاصله یک میلیمتر و به تعداد سیم های سنتور برای عبور هر سیم ایجاد شده اند.

در طول این دو شیطانک نیز شیاری وجود دارد که مفتولی فلزی، با همان طول، در آن جای

گرفته است. قطر مفتول روی شیطانک یک تا یک و نیم میلیمتر است.

سیم گیر:

۲ مفتول فلزی کوچک (ساچمه) در ردیف های چهارتایی به طول ۲/۵ سانتیمتر و   ایراندخت

قطر ۱/۵ کلاف سمت چپ قرار دارند. میلیمتر هستند که در بدنه کلاف سمت چپ

قرار دارند.  نیمی از طول هر سیم گیر، داخل چوب کلاف و نیم دیگر آزاد است که گره

هر سیم جداگانه به هر یکی از آنها می افتد.

تعداد و جنس سیم ها:

سنتور ۷۲ سیم دارد که ۳۶ سیم آن در گروه های چهارتایی روی ۹ خرک طرف راست   ایراندخت

قرار دارند و رنگشان زرد و از آلیاژ مس یا برنج هستند و ۳۶ سیم آن نیز در گروه های

چهارتایی روی ۹ خرک طرف چپ قرار دارند و رنگشان سفید و فلز فنری هستند و

قطر آنها در هر دو طرف ۰/۴۰ است.

وسعت: 

وسعت معمول صدای سنتور یک نت بیشتر از سه اکتاو است و اگر از پوزیسیون

چهارم استفاده شود این وسعت بیشتر می شود.  ایراندخت

کوک سیم ها:

سنتور دارای ۲۷ صدا در سه پوزیسیون است که با توجه به نیاز نوازنده کوک های

مختلفی خواهد داشت.

کلید نت نویسی: 

نت ِ نویسی سنتور با کلید سُل خط دوم حامل است.  ایراندخت

مضراب:

سنتور با دو مضراب چوبی به طول ۲۲ سانتیمتر نواخته می شود و هر یک از این مضراب ها از سه قسمت تشکیل شده اند:  ایراندخت

• حلقۀ مضراب حالت نیم دایره دارد و زایده کوچکی در انتهای آن وجود دارد و با انگشت های شست و سبابه و میانی دور حلقه را می گیرند.
• ساقه مضراب تَرکۀ باریکی ست بین حلقه و سر مضراب.   ایراندخت
• سر مضراب کمی پهن تر ساخته می شود و محل اصابت به سیم هاست. چنانکه از چند دهه گذشته معمول شده، سر مضراب را با پارچه ضخیمی (اصطلاحاً نمد) می پوشانند تا صدای گرم و لطیف تری حاصل شود. بهترین چوب برای ساختن مضراب، چوب گردو، شمشاد و آزاد است. 

انواع دیگر سنتور:

۱ــ سنتور معمولی، در اصطلاح «سُل کوک»، دو ردیف ۹تایی خرک در طرفین صفحه دارد که نت «دو» در آن همصدا با «دو» دیاپازون است و ساز استاندارد آموزش و کتاب های درسی ست.  ایراندخت

 

۲ــ سنتور «الکوک»، دو ردیف ۹تایی خرک در طرفین صفحه دارد که نت «دو» در آن هم صدا یا «ر» دیاپازون است. این سنتور در اندازه کوچکتر ساخته می شود و از سازهای انتقالی ست، یعنی باید برایش یک پرده پایینتر نت نویسی کرد و برای اجرا در گروه نوازی ها مناسب است.  ایراندخت

 

۳ــ سنتور باس که جعبه صوتی آن بزرگتر از سنتور معمولی ست سیم هایی با روکش فلزی در ضخامت های مختلف دارد و از روی هر خرک دو یا سه سیم می گذرند. صدا دهی این سنتور که هنوز در دست تجربه است و عمومیت لازم را نیافته است یک اکتاو بمتر از سنتور معمولی ست. 

 

۴ــ سنتور کروماتیک: در این نوع سنتور خط ملودی به سختی اجرا می شود و بیشتر برای همراهی در گروه نوازی های بزرگ به کار می رود و وسعت آن برابر با وسعت سنتور معمولی ست و خرک های بیشتر برای ایجاد نیم پرده و ربع پرده های اضافی دارد. نت  نویسی سنتور کروماتیک با کلیدسُل است و ۳۰ خرک بزرگ و کوچک برای ایجاد ۴۱ صدا روی صفحه دارد.  ایراندخت

۵  ــ سنتور کروماتیک بم (باس) با ساختار سنتور کروماتیک یک چهارم درست (شامل ۸ صدا)، از طرف ضلع بزرگتر خرک هایی اضافه دارد و این صداها با کلید «فا» خط چهارم نت نویسی  میشوند. این سنتور جمعاً دارای ۳۵ خرک برای ایجاد ۳۵ صدا روی صفحه است و البته در قسمت صداهای بالا چند خرک کمتر دارد.  ایراندخت

امکانات اجرایی سنتور:

در این ساز، دوبل نت، انواع پاساژهای طولانی، آرپژ، تریل، تکیه ها، امتداد

زمان نتهایی با کشش طولانی به وسیله مضراب ریز، استاکاتو و بیشتر

حالت ها قابل اجرا هستند.   ایراندخت

سنتور، سازیست با قابلیت تکنوازی که در گروهنوازی ها نیز جایگاهی مستحکم دارد.

گاه سنتورهایی با تعداد بیشتری خرک (۱۰ ،۱۱ و ۱۲ )نیز به کار گرفته شده که کاربُرد آموزشی نداشته است.  ایراندخت

 

برای دیدن: 

• آشنایی با ساز رباب  ایراندخت
• آشنایی با ساز تار
• تصنیف بت چین
• آشنایی با ساز سه تار
• معنی تصنیف و تصنیف خوانی
• تصنیف امشب شب مهتابه 

• ردیف آوازی موسیقی ایرانیکلیک کنید. ایراندخت

ایران دخت