۹ فروردین ۱۴۰۳
تاریخ هنر مجله فرهنگ و هنر ایران دخت

هنر میانرودان یا بین النهرین

هنر میانرودان یا بین النهرین ، هنر میانرودان ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، تاریخ مردم میانرودان ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، 

کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان ، کتاب تاریخ هنر ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ،  تاریخ مردم میانرودان ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، 

تاریخ مردم میانرودان: ایراندخت

در حدود هزاره ششم پیش از میلاد، دشت های حاصل خیز جنوب میانرودان (بین دو رودخانه دجله و فرات) توسط مردمی کشاورز که از مناطق شرقی (ایران) آمده بودند اشغال شد و روستا نشینی در این ناحیه به سرعت رشد کرد. بعدها برخی از روستاها مانند اِریدو (Eridu)، اور (Ur) و… به دلیل بهبود سیستم کانال های آبیاری، توسعه تجارت و افزایش جمعیت، وارد عصر شهرنشینی شدند و کم کم دولت شهرهایی (ناحیه ای با مرکزیت شهری که دارای استقلال سیاسی و مذهبی است، حاکم و معبد مستقل) را تشکیل دادند. ایراندخت

در حدود ۲۹۰۰ پیش از میلاد، اتحاد نسبی تعدادی از این دولت شهرها منجر به شکل گیری حکومت سومری شد، اندکی بعد مردمان دیگری که سامی نژاد بودند بر سومری ها غلبه کردند و حکومت اکّد (Akkad) را به وجود آوردند. سپس اقوام دیگری که آنها هم سامی نژاد بودند بر میانرودان مسلط شدند و در جنوب کشور بابل و در شمال کشور آشور را تشکیل دادند.  ایراندخت

ایراندخت

دولت شهرهای میانرودان در آغاز دارای وحدت نژادی و زبانی نبودند. جنگ های داخلی و خارجی و مشکلات طبیعی (سیل ناشی از طغیان رودها) از همان آغاز بر اندیشه آنها تأثیرگذار بود و باعث شد که آنها جهان را ناپایدار و بی ثبات تصور کنند. این تأثیر در مذهب، ادبیات، معماری و هنر آنها منعکس است، آنها دریافتند که فقط مذهب می تواند عامل وحدت میان آنها باشد. با وجود این مشکلات، آنها مردمی سخت کوش بودند و یکی از تمدن های بزرگ جهان باستان را به وجود آوردند و سهم مهمی در ابداع خط و کتابت، ادبیات، قوانین اجتماعی، ریاضی، پزشکی، ستاره شناسی، معماری، پیکره سازی، نقاشی و … داشتند. ایراندخت  ایراندخت

هنر میانرودان:

دورۀ پیش از سومر یا پیش از سلسله ها:

نخستین بنای کشف شده در میانرودان، معبدی در شهر اِریدو (Eridu) است. این معبد، بر روی یک سکوی طبیعی برای خدای حکمت و آب شیرین ساخته شد و در دوره های بعد الگویی برای ساخت معابد بعدی شد تصویر ۱. ایراندخت

هنر میانرودان یا بین النهرین ، هنر میانرودان ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، تاریخ مردم میانرودان ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، 

 

از همان آغاز شکل گیری تمدن میانرودان، با هدف های آیینی ساخته شدند. تاکنون تعداد قابل توجه ی تندیس انسانی، جانوری و موجودات خیالی از مواد گوناگون (گِل، گچ، سنگ، فلز و عاج) به دست آمده اند که از نظر ساخت، کیفیت های مختلفی دارند و مظهر زمینی ایزدان و الهه ها و حاکمان و نیایشگران در حالت های ایستاده و نشسته ساخته شده اند.

نیایشگران معمولاً ایستاده و دست به سینه مجسم شدهاند. در ساخت این تندیس ها کمتر به جزییات توجه شده و بیشتر به بالا تنه و چشم ها تأکید شده است. یکی از هنرمندانه ترین آنها، سردیس زنانه ای از مرمر سفید است که احتمالاً به ایزد بانویی تعلق دارد و بسیار خوش ساخت است و به احتمال زیاد حفره چشم ها و ابرو ها با ماده ای رنگین ترصیع شده بوده اند. لب و چانه با ظرافت حجم پردازی شده و برجستگی نرم گونه ها که با نگاه خیره و بزرگ چشم ها همراه شده، حالتی از قدرت و حساسیت را به وجود آورده است تصویر۲.   ایراندخت

هنر میانرودان یا بین النهرین ، هنر میانرودان ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، تاریخ مردم میانرودان ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، 

هنر سومر:

از دوره ٔسومر آثار قابل توجه ی مانند آثار معماری، پیکره، مُهر و گل نوشته باقیمانده است. معروفترین معابد این دوره معبد خدای آسمان (Anu) تصویر۳. در شهر اوروک (Uruk) و معبد خدای ماه (Sin) تصویر شماره ۴ در شهر اور است.   ایراندخت

هنر میانرودان یا بین النهرین ، هنر میانرودان ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، تاریخ مردم میانرودان ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، 

معبد اوروک بر روی یک سکوی مصنوعی بلند ساخته شده است و به دلیل داشتن اندود سفید (گچ)، به معبد سفید نیز شهرت دارد. باستان شناسان در موقع کشف آن را زیگورات (Zigurat) نامیدند.    ایراندخت

زیگورات به معنی کوه بلند و سرچشمه زندگی بود، به همین خاطر سومری ها معابد خود را به شکل کوه می ساختند و بر این تصور بودند که با ساختن زیگورات های بلند ارتباط انسان با خدا آسان می شود. زیگورات به بنای بزرگ طبقه طبقه ای گفته می شود که ابعاد هر طبقه آن از طبقه پایینتر کمتر باشد. معبد اور برای خدای ماه ساخته شده و سالم ترین و بزرگترین زیگورات بجای مانده در میانرودان است. این معبد دارای سه طبقه بود که اتاق نیایش بر روی طبقه سوم ساخته شده بود و رسیدن به اتاق معبد از سه رشته پله مقدور بود.

 

از معبد ابو (Abu) در تَل اَسمر تعدادی تندیس از جنس سنگ مرمر در اندازه های مختلف کشف شد.

بزرگترین آنها تندیس ابو (ایزد رویش گیاه) است.

به عقیده سومریان خدایان در قالب تندیس خود حضور دارند و نیایش گران نیز می توانستند برای خود

جانشینی داشته باشند که به جای آنها نیایش کند.

صورت و بدن تندیس ها بسیار ساده ساخته شده تا از اهمیت چشم ها به عنوان دریچه روح که در ساخت آنها بسیار تأکید شده، کاسته نشود.

تندیس سازان سومری آثار خود را به شکل مخروط و استوانه با بازوها و ساقه ای استوانه ای می ساختند تصویر۵.

هنر میانرودان یا بین النهرین ، هنر میانرودان ، تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، کتاب تاریخ هنر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ،  ایران دخت ، هنر سومر ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، تاریخ مردم میانرودان ، هنر میانرودان یا بین النهرین ، 

آثار به دست آمده از قبور سلاطین اور، ما را با ذوق و ظرافت هنر سومری بیشتر آشنا می کند،

در این قبور آثار مختلفی به دست آمد که دیدنی ترین آنها چنگ منقوش است، بر روی دسته چنگ

تصاویر طنز گونه ای از رفتار حیوانات نقش شده است تصویر۶.  

ایراندخت

مُهرسازان نیز هنرمندان ماهری بودند و انواع نقش ها را بر روی مُهر ها حکاکی می کردند تصویر ۷.

ایراندخت

هنر اکّد:

در حدود ۲۴۰۰ قبل از میالد اقوام سامینژاد شمال میانرودان به جنوب آمدند و به رهبری سارگون(Sargon)، حکومت اکّد را تأسیس کردند. سارگون (Sargon) و جانشینانش خود را پادشاه می خواندند و ادعای فرمانروایی بر سراسر میانرودان را داشتند، در زمان اکّدی ها، هنر سومری وظیفه تجلیل از  پادشاه را نیز به عهده گرفت، جالبترین اثر دورۀ اکدی یک سردیس مفرغی است که چهره پادشاهی  قدرتمند را مجسم میکند که نگاهی اطمینان بخش و با ابهت دارد (تصویر۸).

از نارام سین نوه سارگون نیز یک لوح سنگی باقیمانده که در آن پیروزی نارام سین و

سپاهش نقش شده است تصویر۹.

در لوح نارام سین (sin ــ Naram) بزرگی اندازه شاه تأکید بر قدرتمندی و پیروزی او دارد.  ایراندخت

هنر دورۀ سومر نو: ایراندخت

در زمان تسلط بیگانگان بر بین النهرین یکی از دولت شهرهای سومری به نام الگاش و به رهبری گودآ (Gudea) استقلال خود را حفظ کرد. گودآ حاکمی مردم دوست بود و در زمان او هنر و معماری رهبری گودآ سومری تجدید حیات یافت. از گودآ تعدادی تندیس سنگی نشسته و ایستاده باقی مانده است که برخی از آنها با ظرافت تمام ساخته شده و در آنها به کشش های عضلانی بدن توجه شده است. یکی از زیباترین آنها سردیسی است که هنرمند تالش کرده، حالت روحانی وی را نشان دهد تصویر ۱۰ .

تندیس های گودآ، مظهر نیایش گری است که با خلوص در مقابل معبود خود قرار گرفته است.

تداوم هنر بین النهرین از سردیس ملکه اوروک تا سردیس حاکم اکدی و سردیس گودآ ادامه دارد.    ایراندخت

هنر آشوری:ایراندخت

هنر آشوری پس از مدت ها اقتباس و تجربه از ۱ آسیای صغیر (ترکیه امروزی) هنر بابلی و اقوام دیگر (میتانی ها از اقوام شمال بین النهرین (آسیای صغیر) و در فاصله سال های ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ قبل از میلاد از قدرت برخوردار بودند، آنها در معماری و حجاری توانا بودند و با آشوری ها ارتباط داشتند) که در نقش برجسته سازی توانا بودند، سبکی را بنیان گذاشت که منشأ موفقیت های حجاران گردید (دوره آشوری به سه دوره کهن، میانه و جدید تقسیم می گردد ولی از دوره های کهن و میانه اثری به جای نمانده و آثاری که ذکر شده است همگی از دوره جدید است) در زمان آشور نصیر پال دوم تبدیل به هماهنگی بین معماری و هنر تصویری شد.  ایراندخت

 

هنر آشوری در زمان آشور نصیر پال و آشور بانیپال در معماری کاخ ها و نقش برجسته های دیواری تجلی یافت. ایراندخت

نقش برجسته ها اغلب به صحنه های جنگ، شکار، محاصره شهرها و قلعه ها و مراسم مذهبی اختصاص داشت و

شاه همچون قهرمان در همه جا حضور داشت.

هنرمندان آشوری در نمایش حیوانات به خصوص صحنه های شکار بسیار توانا بودند و حالت های گریز و ستیز و مرگ

حیوانات را طبیعی و دقیق مجسم می کردند تصویر۱۱، ایراندخت

 

ولی تندیس های انسانی در نقش برجسته ها و نقاشی های دیواری خشک و رسمی هستند

و غالباً سر و پا از دید جانبی و بدن از دید روبرو نشان داده شده است (اصل تقابل) تصاویر ۱۲ و ۱۳.

در میان مجسمه های آشوری، شیران و گاوان بالدار  با سر انسان، از همه جالب تر هستند.

این تندیس ها اغلب در دو سوی ورودی کاخ ها قرار می گرفتند. وظیفه این موجودات حمایت از

کاخ های سلطنتی و دفع نیروهای شر بود. حجاران انسان ــ گاوها را با پنج پا بازنمایی کرده اند

که قصدشان القای حرکت از دید جانبی بوده است تصویر۱۴.  ایراندخت

هنر بابلی:ایراندخت

بابلی ها بر جنوب میانرودان مسلط بودند و پایتخت آنها شهر بابل بود. بابلی ها دو بار به اوج قدرت رسیدند (بابل در دو دوره به حکومت رسید. بابل قدیم قبل از دوره آشوری شکل گرفت. همچنین پس از آشوریان دوباره بابل جدید حکومت را به دست گرفت) نخستین جلوه هنر آنها قبل از دوره آشوری به نام دوره بابل قدیم و در زمان حمورابی است که قانون نامه وی که بر روی سنگی مخروطی شکل (لوح سنگی) نقش شده، بسیار مشهور است تصویر۱۵ الف و ب. ایراندخت

ایراندخت

بر روی این لوح، حمورابی در حال دریافت قوانین از خدای خورشید (شمس) است.

دومین اوج هنر آنها در دوره بابل جدید و در حدود ۶۰۰ پیش از میلاد است.

در این دوره معبد ایشتار و دروازه مشهور آن و برج افسانه ای شهر بابل توسط نَبوه

کد نصر (Nebuchadnezzar بُخت النصر) ساخته شد.

بابلی ها وارث هنر و تمدن سومری ها و اکدی ها بودند.

بابلی ها نیز مانند همه ملل قدیم میان هنر و صنعت تفاوتی قائل نبودند.

اما هنرمندان از احترام زیادی برخوردار بودند و دولت های همسایه همواره خواستار حجاران، نجاران،

بنایان و آهنگران بابلی بودند و از آنها در کارهای ساختمانی استفاده می کردند. ایراندخت

برخلاف آشوریان، هنر بابلی همچون هنر سومری ــ آکدی در خدمت مذهب و حکومت بود

و هنرمندان به ساخت و تزیین معابد، تجسم خدایان و بازنمایی حکام و کارگزاران حکومت

می پرداختند.

بابلی ها در ساخت آجرهای لعابدار بسیار توانا بودند و نمونه کار برجسته آنها آجرهای لعابدار

منقوش دروازه ایشتار است که از جمله شاهکارهای هنری جهان باستان محسوب می شود

تصویر ۱۶ و ۱۷. ایراندخت 

برای دیدن مطالب مجله فرهنگ و هنـر  اینجا کلیک کنید.  ایراندخت

ایران دخت

نوشته های مرتبط

آشنایی با آلبوم گل صد برگ

هادی گراوندی

تصنیف بت چین

هادی گراوندی

آشنایی با ساز تمبوره تالشی

هادی گراوندی

ارسال دیدگاه

2 − 2 =