کمانچه های نواحی ایران

کمانچه های نواحی ایران ، کمانچه پشت باز ، کمانچه پشت بسته ، کمانچه لری ، کوک کمانچه ، کمانچه آذری ، کمانچه محلی ، کمانچه نواحی مختلف ایران ، کمانچه پشت باز ، کمانچه پشت بسته ، کمانچه لری ، کوک کمانچه ، کمانچه آذری ، کمانچه محلی ، کمانچه لری ، کوک کمانچه ، کمانچه آذری ، کمانچه محلی ، کوک کمانچه ، کمانچه لری ، کوک کمانچه ، کمانچه آذری ، کمانچه محلی ، کوک کمانچه ،

کمانچه نواحی مختلف ایران:

کمانچه که امروزه در بعضی نواحی ایران متداول است از خانوادهٔ سازهای زهی آرشه ای (کمانی) مقیّد است و در رده بندی سازها در گروه زِه صداهای آرشه ای قرار می گیرد. این ساز در مناطقی چون شمال خراسان، گلستان (مناطق ترکمن نشین و کتول)، شرق مازندران، دامغان، طالقان، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی، کرمانشاهان، لرستان، چهارمحال و بختیاری و فارس متداول است اما در مناطق گیلان، دامغان، طالقان و فارس روبه فراموشی ست. کمانچه در نواحی ایران با نام ها و گویش های مختلفی، از جمله کَمانچَه (شمال خراسان)، کَمونچِه (دامغان و شهرکرد)، کُمانچِه (طالقان)، کَمانچا (آذربایجان شرقی)، کَمان یا کَمانچَه (آذربایجان غربی)، قیجان (ترکمن صحرا)، موکَش (کرمانشاهان) و تال (لُرستان) شناخته می شود.

ویژگی های ظاهری و ساختاری کمانچه:

کمانچه های متداول در نواحی مختلف ایران در مجموع ویژگی های ساختاری نسبتاً مشترکی دارند و تفاوتشان صرف نظر از اندازه یا جنس و مواد به کار رفته در ساختمان آنها، بیشتر مربوط به شکل و ساختمان کاسهٔ طنینی ست که می توان آن را در دو ساختار کلّی تفکیک و تعریف کرد:

۱. کاسه های پشت باز:

کمانچه های متداول در لرستان، کرمانشاهان، چهارمحال و بختیاری، منطقهٔ کتول (استان گلستان) و دامغان (استان سمنان) کاسهٔ طنینی پشت باز دارند و صدای این نوع کمانچه ها شفاف تر، شدیدتر و تا حدودی تیزتر و نافذتر است.

۲. کاسه های پشت بسته:

کمانچه های پشت بسته در شمال خراسان، منطقهٔ ترکمن نشین استان گلستان، شرق مازندران، طالقان، گیلان، آذربایجان شرقی و غربی و فارس متداول هستند. صدای این نوع کمانچه ها در مقایسه با کمانچه های پشت باز، گرفته تر، نرم تر و تودماغی تر است. کاسه های طنینی پشت بسته را می توان در سه شکل کلّی مشاهده کرد:

پشت کاسهٔ گنبدی شکل
پشت کاسهٔ کُروی
پشت کاسهٔ تخت

همهٔ کمانچه های متداول در نواحی ایران دسته ای گرد دارند و روی دهانهٔ کاسهٔ طنینی آنها پوست کشیده می شود. معمولاً قطر دسته از سمت سرپنجه به طرف کاسه تدریجاً کم می شود و دسته با یک میل فلزی به کاسه متصل می شود. این میل با عبور از قسمت زیرین کاسه، تکیه گاه اصلی کمانچه بر روی زمین یا پای نوازنده است. این کمانچه ها دارای ۳ وتر و ۳ گوشی هستند و در چند دههٔ گذشته برخی نوازندگان در بعضی مناطق با پیروی از ساختار کمانچهٔ فارسی، تعداد وترهای کمانچه های خود را به ۴ افزایش داده اند. در منطقهٔ دیلمان در استان گیلان نیز چند کمانچه با ۵ تا ۶ وتر مشاهده شده اند. سایر اجزای کمانچه عبارت اند از سیم گیر، خرک، شیطانک و آرشه.

کوک کمانچه:

کمانچه های متداول در نواحی ایران کوک های مختلفی دارند که مهم ترین آنها به شرح زیرند:

تکنیک های اجرایی کمانچه:

تکنیک های اجرایی کمانچه اگرچه با اختلافاتی جزئی، در بیشتر نواحی ایران مشابه اند اما در برخی نواحی مانند آذربایجان شرقی و ترکمن صحرا پیچیده تر و پیشرفته تر هستند. در مجموع و فارغ از اختلافات جزئی، مهم ترین تکنیک های اجرایی کمانچه در نواحی مختلف ایران عبارت اند از:

۱. تکنیک های اجرایی دست راست:

لگاتو، استاکاتو (به طور محدود)، آلاپونتا، آلتالونه، دتاشه، آلاکوردا، سپاراتو، ترمولو (به طور محدود)، نوعی دُرّاب (در برخی مناطق)، استفاده از طول های مختلف آرشه برای ایجاد حالت های مختلف و استفاده از سَر یا نوک آرشه به صورت کوتاه (مهم ترین تکنیک آرشه کشی در آذربایجان شرقی). بدیهی ست چگونگی استفاده از این تکنیک ها به ساختمان و امکانات اجرایی ساز وابسته است.

۲. تکنیک های اجرایی دست چپ:

انگشت گذاری روی هر سه یا چهار وتر با تأکید بر استفادهٔ بیشتر از وترهای اول و دوم (در آذربایجان غربی از وتر اول به صورت دستْ باز استفاده می شود)، پیتزیکاتو دست چپ (به طور محدود)، گلیساندو (غالباً به صورت لغزش میان دو صدای مجاور و گاه غیرمجاور) و تریل و باتری (به ندرت).

موارد و نوع استفادۀ کمانچه:

مهم ترین موارد استفاده از کمانچه در نواحی ایران، مجالسذ عروسی و شادمانی و محافل اُنس هستند. در این مجالس و محافل کمانچه اجراکنندهٔ موسیقی رقص های قومی و همراهی کنندهٔ آوازها، مقام ها و ترانه های منطقهٔ خویش است. ساز همراهی کنندهٔ کمانچه در قدیم دایره بوده و امروزه بیشتر تمبک است و در برخی مناطق از دهلی که با دست نواخته می شود نیز استفاده می کنند. در آذربایجان شرقی کمانچه در موقعیت های دیگری، از جمله همراه با تار آذربایجانی، خواننده و قاوال (دایره) در اجرای مُقامات، ارکستر سازهای ملّی آذربایجان و ارکسترهای مختلط نیز نواخته می شود.

جنس و مواد به کار رفته در ساختمان کمانچه:

کاسهٔ طنینی:

چوب های توت، گردو، اُرس، بید، زردآلو، زبان گنجشک

دسته:

چوب های سُرخدار، زردآلو، قیسی، گلابی، افرا، مَمرَز، عناب، آبنوس، شمشاد، گردو، کُنار

گوشی ها:

چوب های سُرخدار، گردو، زردآلو، قیسی، گلابی، افرا، مَمرَز، عناب، آبنوس، کُنار

خرک:

انواع مختلف چوب

پوست:

پوست های دل گاو، دل شتر، مرغابی، آهو، ماهی، برهٔ تودلی، خرگوش و گاه پوست نازک گوسفند یا بز

وترها:

سیم فولادی سفید

میل:

مفتول فولادی

چوب آرشه:

چوب های انار، آلو، ازگیل، آلبالو، گردو، تبریزی، چَم، اَرجن، زبان گنجشک، گَز

موی آرشه:

موی دُم اس

برای دیدن:

ایران دخت