کاهش ارتباطات انسانی
در این که استفاده افراطی و وسواس گونه از فضای مجازی منجر به آسیب های مفرط فردی و روانی می شود، تردیدی نیست. از منظر اندیشمندان صرف بخش قابل توجهی از وقت در ارتباطات مجازی باعث اضطراب، افسردگی، بی حوصلگی، پرخاشگری و فردگرایی می شود.
— انزوای اجتماعی
تحقیقات متعدد انجام شده داخل و خارج از کشور مؤید این موضوع است که استفاده افراطی و وسواس گونه از فضای مجازی منجر به افسردگی، انزوای اجتماعی، کاهش ارتباطات خانوادگی، کاهش فعالیت های خارج از خانه، شرکت نکردن در مجامع عمومی، اضطراب، کاهش عزت نفس، بدبینی، نارضایتی از ظاهر، پرخاشگری، رفتارهای ضد اجتماعی، هیجان زیاد، افزایش رفتارهای پرخطر جنسی، تنوع طلبی جنسی، افزایش رویکرد مثبت به رفتارهای ضداجتماعی و غیر اخلاقی و… می شود. ولی چنان چه استفاده از فضای مجازی افراطی نباشد، باز هم بر روان فرد تأثیر منفی خواهد گذاشت؟ در این زمینه بین نتایج تحقیقات اختلاف وجود دارد.
— احساس تنهایی
در مجموع نگاه روان شناسان به فضای مجازی این گونه است که این رسانه تأثیری منفی بر فرد دارد؛ برای مثال «کرات » و همکاران در پژوهشی، اینترنت را همچون رسانه ای محدود و جانشینی نه چندان مطمئن برای زندگی واقعی در نظر گرفته اند که به احساس تنهایی و افسردگی منجر می شود. «کاپلان » به این نتیجه رسید که افراد معتاد به اینترنت ویژگی هایی چون احساس تنهایی، کم رویی، کناره گیری اجتماعی و افسردگی دارند و افراد وابسته به اینترنت از نظر واکنش های اجتماعی در سطح پایین تری نسبت به افراد غیر وابسته به اینترنت قرار دارند.
«سندرز » و همکارانش نشان دادند نوجوانانی که از اینترنت استفاده زیادی می کنند، ارتباط و تماس شان با والدین کاهش می یابد و همچنین از نظر اجتماعی گوشه گیر و کناره گیر می شوند. داده هایی نیز وجود دارند که نشان می دهند درصدی از افرادی که از افسردگی رنج می برده اند توانسته اند با استفاده از فضای مجازی این احساس را کاهش دهند. تحقیقات بیشتر نشان داده است که این مسأله بیشتر در مورد افرادی مشاهده شده است که افسردگی آنها حاصل از فقدان عزت نفس و خودپنداری پایین یا به دلیل ترس از طرد شدن از سوی جامعه بوده و استفاده از اینترنت برای غلبه بر مشکلات بین فردی زندگی بوده است.
— راه فرار از مشکلات
«اندرسون » بیان می کند که فرد، ارتباط با اینترنت را به عنوان راه فرار از مشکلات واقعی یا خلاص شدن از احساس کسالت و مال خود، رهایی از احساس درماندگی، گناه، تنهایی، اضطراب یا افسردگی می داند و از آن
استفاده می کند. تحقیقات انجام شده در ایران روی دانش آموزان نشان می دهد بین میزان استفاده از فضای مجازی برای مصارف اجتماعی و میزان بزرگ بودن محیط آموزشی همبستگی وجود دارد. به این معنی که هرچه فضای آموزشی بزرگ تر باشد، استفاده از فضای مجازی بیشتر خواهد بود.
تحقیق دیگری نشان می دهد که هرچه میزان تنهایی ادراک شده فرد در مدرسه بیشتر باشد، استفاده او از فضای مجازی بیشتر می شود. در تفسیر این دو تحقیق می توان گفت که با افزایش تعداد دانش آموزان مدرسه، احساس حمایت اجتماعی ادراک شده از سوی فرد کاهش می یابد و احتمال بیشتری وجود دارد که فرد تلاش کند تا این حمایت عاطفی را از محیطی مجازی به دست آورد.
در بررسی شبکه های اجتماعی نیز مشخص شده است که «فیس بوک » کاربر را دچار احساس غم و افسردگی می کند. بیشتر افراد از شبکه های اجتماعی برای بیان جنبه های خوب و مثبت زندگی استفاده می کنند و این امر باعث می شود واقعیت های زندگی آن ها که شاید چندان خوب و شیرین نباشد، از چشم بقیه پنهان بماند.
— افزایش استرس و ناخوشنودی از خود
از آن جایی که افراد در فیس بوک همیشه در حال دیدن قسمت های خوب و شاد زندگی دیگران هستند، در صورتی که فرد، پیش زمینه افسردگی را داشته باشد، ممکن است در مواجهه با مشکلات زندگی، دست به مقایسه زندگی خود با خوشی دیگران بزند و دچار غم و ناامیدی شده و در موارد شدید به افسردگی دچار شود.
فیس بوک باعث می شود برخی کاربران از ظاهرشان راضی نباشند. به نظر می رسد وقتی افراد عکس های دیگران را می بینند، نقاط ضعف ظاهر خود را بزرگ تر از آن چه هست می بینند و حتی برخی از عکس گرفتن و جلوی دوربین ایستادن با دیگران خودداری می کنند. فیس بوک به کاربرانش استرس وارد می کند. هدف اصلی فیس بوک برقراری ارتباط و دوستی با کاربران دیگر است، ولی گاهی درخواست های دوستی افراد از یکدیگر آنها را دچار استرس می کند.
تحقیقات نشان م یدهد ۶۳ درصد افراد پاسخ به درخواست دوستان را به تأخیر می اندازند. از هر ۱۰ نفر سه نفر با رد کردن درخواست دوستان دچار عذاب وجدان می شوند و ۱۲ درصد اصلا دوستی ندارند.
مطالعه دیگر نشان می دهد کسانی که درخواست شان در فیس بوک رد می شود، همان قدر ناراحت و آزرده می شوند که پذیرفته نشدن در زندگی واقعی آن ها را ناراحت می کند.
باید به این نکته توجه داشت که استفاده از فضای مجازی به دلیل نداشتن خطرهای رابطه های حقیقی، ایمن تر به نظر می رسد. به همین دلیل افرادی که افسرده یا مضطرب هستند و تمایلی به چالش با مشکلات حقیقی از خود نشان نمی دهند، احتمال بیشتری دارد که این نوع ارتباط را بر رابطه های حقیقی ترجیح دهند و درنتیجه به این فضا اعتیاد پیدا خواهند کرد.
در همین زمینه، «زیمباردو » در تحقیقی که درباره رایانه و بازی های رایانه ای انجام داد به این نتیجه رسید که در مجموع استفاده از رایانه و بازی های رایانه ای ممکن است نیازهای طبیعی موجود در تعاملات اجتماعی را برآورده کند و در نتیجه به انزوای اجتماعی منجر شود. به این معنی که اگر نیازهای طبیعی فرد مانند نیاز به کسب توجه و
ارتباط، از راه های دیگری غیر از مسیر طبیعی خود برآورده شود، ممکن است فرد را به این سمت هدایت کند که برای تأمین نیازهایش به دنبال راه های طبیعی نباشد یا تأمین این نیازها را به تأخیر بیندازد. مانند فردی که با تغذیه از اسنک (هله هوله)، احساس سیر بودن می کند و دیگر برای پاسخ به نیازهای طبیعی بدن، به دریافت انرژی و مصرف سایر مواد مغذی اقدام نمی کند.
— برآوردن نیازهای طبیعی از راه های غیرطبیعی
باید به این نکته توجه داشت که برآوردن نیازهای طبیعی همانند کسب توجه اگر از راه های طبیعی که مصاحبت اجتماعی است، برآورده نشود، احتمال بیشتری وجود دارد که خطر طرد شدن و آسیب دیدن را دربرداشته باشد. این خطر در فضای مجازی به مراتب کمتر است و افراد با سطح روان رنجوری بالا ترجیح می دهند روش فعلی کم خطرتر را انتخاب کنند. ولی ارتباطات در فضای مجازی به هیچ عنوان تأمین کننده همه نیازهای ناشی از رابطه کامل نیست، همان گونه که اسنک (هله هوله) تأمین کننده ویتامین ها و پروتئین کافی برای بدن نیست و تنها احساس
گرسنگی را کاهش می دهد.
تحقیقات «مسعودنیا » نشان می دهد که استفاده بیشتر افراد از اینترنت، میزان بروز اضطراب و بی خوابی را در افراد افزایش می دهد.
مطالعه «برانی » و همکاران نشان داد که اضطراب هم به عنوان برآیند و نتیجه استفاده جبری از اینترنت و هم یک عامل خطر برای استفاده از آن است. به بیان دیگر آنها نشان دادند که مشکلات روانی مانند اضطراب نه تنها نتیجه بلکه علت استفاده ناسازگارانه از اینترنت است. توجه به این نکته ضروری است که اثر خصوصیات شخصیتی و استفاده از فضای مجازی بر یکدیگر دو سویه است. افراد افسرده از فضای مجازی استفاده بیشتری می کنند و افرادی که از فضای مجازی استفاده زیادی می کنند دچار افسردگی می شوند.
افراد منزوی برای التیام بخشیدن به احساس تنهایی شان از فضای مجازی استفاده بیشتری می کنند و هرچه فرد استفاده بیشتری از فضای مجازی کند، انزوای اجتماعی وی بیشتر خواهد شد.
افراد مضطرب از فضای مجازی به جای راهبردی هیجان مدار برای منحرف کردن تمرکزشان از مشکل استفاده می کنند که در زمان کوتاه مدت بسیار مؤثر است، ولی در بلندمدت این راهبرد می تواند تبدیل به روشی برای فرار از مشکلات شود و به همین دلیل فرد نسبت به استفاده از این راهبرد احساس اجبار و اعتیاد می کند.
از آن جایی که استفاده از فضای مجازی استعداد بالایی را برای تبدیل شدن به فعالیتی مصرفی دارد، همانند همه رفتارهای مصرفی تبدیل به چرخ های معیوب می شود و در نهایت فرد نسبت به استفاده از آن احساس اجبار می کند و در صورت عدم دسترسی، اضطراب و ناراحتی شدیدی در خود احساس می کند. تحقیقات متعدد روی احساس اجبار برای استفاده از فضای مجازی یا نوموفوبیا نیز این موضوع را تأیید می کند.