آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، ویژگی هنر های اسلامی ، هنرهای اسلامی ، سیر تاریخی هنر اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی ، بناهای اسلامی ، آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، ویژگی هنر های اسلامی ، هنرهای اسلامی ، سیر تاریخی هنر اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی ، بناهای اسلامی ، آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، ویژگی هنر های اسلامی ، آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، هنرهای اسلامی ، سیر تاریخی هنر اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی ، بناهای اسلامی ، آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، ویژگی هنر های اسلامی ، هنرهای اسلامی ، سیر تاریخی هنر اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی ، بناهای اسلامی ، آشنایی با تاریخ هنر اسلامی ، ویژگی هنر های اسلامی ، هنرهای اسلامی ، سیر تاریخی هنر اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی ، بناهای اسلامی ، سیر تحول هنر اسلامی
شکل گیری هنر اسلامی:
با هجرت رسول اکرم (ص) در سال اول هجری برابر با سال ۶۲۲ میلادی به شهر مدینه و تأسیس حکومت اسلامی در آن شهر، اساس هنر و تمدن اسلامی شکل گرفت. آنچه بیش از همه در شکل گیری هنر اسلامی نقش داشت، قرآن بود.
انتشار قرآن به زبان عربی و رواج آن در تمام سرزمین هایی که دیانت اسلام را پذیرفتند، سبب پیوند
و اتحاد بین ملل مختلف ساکن در این سرزمین ها شد و قرآن عامل خلق آثار هنری گردید (تصویر ۱).
دیانت اسلام در مقایسه با سایر ادیان جهان (مانند مسیحیت و بودایی) تأثیری بسیار قاطع بر کلیه فعالیت های ملت هایی که اسلام را پذیرفته بودند، داشت. اسلام از میان اعرابی بدوی برخاسته بود که شیوهٔ زندگی ساده ای داشتند و هنرهای بصری آنها در مقایسه با دیگر ملل هم عصر آنها ابتدایی بود. اعراب پس از پذیرش اسلام با سرعت غیرقابل باوری بر تمامی خاورمیانه و شمال آفریقا و بخشی از اسپانیا حاکم شدند. در آناتولی با مقاومت امپراتوری بیزانس (روم شرقی) روبرو شدند، اما سرانجام ترکان عثمانی با فتح قسطنطنیه به حکومت بیزانس نیز خاتمه دادند.
مسلمانان در اندک زمانی پس از گذشت یک قرن هنر و تمدنی را سبب شدند که جهان هرگز مشابه آن را به خود ندیده بود. ملت های تازه مسلمان در تجارب هنری، خود را با اهداف جامعه جدید هماهنگ کردند. دورهٔ آمیختگی و تلفیق شیوه های هنری و هنر اسلامی در تمامی زمینه ها با زبان واحدی درخشش خود را آغاز کرد. در میان سرزمین های اسلامی، برخی ملت ها به دلیل داشتن سنت های هنری کهن، سهم بیشتری در تعالی و شکوه هنر اسلامی به عهده داشتند. ایرانی ها نقش اول را در شکوفایی هنر اسلامی به عهده گرفتند و انواع هنرهای ایرانی در مصر، ترکیه و خاورمیانه، هند و آسیای مرکزی مورد اقتباس قرار گرفت. هنر شمال افریقا (مراکش) و مصر نیز بر هنر اسلامی تأثیر چشمگیری داشت.
ویژگی های هنر اسلامی:
هنر اسلامی پدیده ای است که از بطن اسلام متولد شده و تنها با درک دیانت اسلام قابل شناخت است. هنر اسلامی هنری مذهبی و در خدمت نیاز های جامعه و چشم گیرترین جلوه آن هماهنگی اجزای سازنده آن در جزء و کل است. هنر اسلامی با تمام قلمرو وسیع خود پیوسته با روح اسلام سازگاری داشته و بیش از همه در معماری مکان های مقدس جلوه گر شده است (تصاویر ۳_۲).
در نظام فکری مسلمانان، همه دست ساخته ها و مشاغل، شکلی از هنر هستند و به ساخته ای خاص و یا به کار مشخصی هنر گفته نمی شود. در نگاه اسلام زیبایی تجلی حقیقت کلّی و جهانی است و هر دست ساخته ای به میزانی که صفتی از صفات الهی را آشکار سازد، از کمال و زیبایی برخوردار می شود. از دیگر ویژگی های هنر اسلامی توجه به نیازهای انسان و بهره گیری از مصالح بومی است. تقارن، همچنین استفاده گسترده از نقوش هندسی و گیاهی در تزیینات، پرهیز از طبیعت پردازی و واقع گرایی دیده می شود (تصویر ۴).
هنر اسلامی تنها به معماری و نقاشی محدود نمی شود بلکه هنرهای دیگر مانند خوشنویسی، کتاب آرایی، نگارگری، سفالگری، فلز کاری، پارچه بافی، شیشه گری، قالی بافی، درودگری (نجاری) و … را نیز در بر می گیرد.
معماری اسلامی:
بناهای اسلامی در سرزمین های مختلف با توجه به شرایط آب و هوایی گرمسیر یا سردسیر دارای تفاوت های ساختاری و ظاهری هستند اما از نظر کارکرد، مشابه اند. معماری مساجد در شهرهای اسلامی نقش اول را دارند و نماد این شهرها تلقی می شوند. الگوی اولیه مساجد اسلامی، مسجد النبی در شهر مدینه است که توسط رسول اکرم (ص) بنا شد. این مسجد دارای طرحی مستطیل شکل شامل حیاط بزرگ و یک سقف سرپوشیده (شبستان) در جهت قبله و تعدادی اتاق در پیرامون حیاط بود. این طرح که به مساجد شبستانی (یا مساجد اولیه اسلامی) شهرت دارد، در تمام سرزمین های اسلامی مورد اقتباس قرار گرفت (تصویر ۵).
در سده های اول تا چهارم هجری در اغلب شهرهای جهان اسلام مساجد اغلب به طرح شبستانی ساخته می شدند ولی از سده پنجم هجری به بعد به تدریج اشکال متنوع تری از مساجد در سرزمین های اسلامی ساخته شدند که ساختار آنها بیشتر تابع شرایط اقلیمی و سنت های محلی بودند (تصاویر ۶ و ۷ و ۸ و ۹ و ۱۰).
در ایران به دلیل سنت های معماری پیش از اسلام و شرایط اقلیمی، شبستان ها گنبددار شدند و چهار ایوان بزرگ نیز در چهار سمت حیاط ایجاد شد. اینگونه مساجد به مساجد چهار ایوانی شهرت دارند. زیبایی مساجد اغلب در تزیینات آن جلوه گر شده است. خوشنویسی، کاشی کاری، آجرکاری و گچبری با نقش مایه های گیاهی و هندسی از مهمترین آرایه های مساجد هستند. دومین گروه از بناهای اسلامی مقابر هستندکه برای بزرگان دین، علم و سیاست ساخته شده اند که اغلب گنبد دار و از نظر تزیینات بسیار غنی هستند. طرح مدارس همانند مساجد هستند، اما اغلب آنها فاقد گنبد و شبستان هستند. سایر بنا ها تابع شرایط اقلیمی، سنت های قومی و محلیهستند (تصویر۱۱).
خوشنویسی:
خوشنویسی ممتازترین و شریف ترین هنر اسلامی است.
قرآن کریم نقش اول را در تعالی این هنر به عهده داشت، زیرا قرآن باید با خطی نوشته می شد
که شایسته آن باشد، کاتبان وحی با سعی و تلاش خوشنویسی را به هنر درجه اول تبدیل کردند
(تصویر ۱۲).
یکی از ویژگی هنر های اسلامی استفاده از خط در همه دست ساخته ها است. هنرمندان عبارات مذهبی و غیر مذهبی را با زیبایی هرچه تمامتر روی آثار مختلف می نوشتند. یکی از جذابیت های خوشنویسی مسلمانان تنوع خطوط آنها است. خط های کوفی، نسخ، ثُلث و نستعلیق بیشترین رواج را داشت و خوشنویسان ایرانی در طراحی و تنوع خطوط سهم بیشتری داشتند (تصاویر ۱۳).
کتاب آرایی:
تأکید قرآن بر خواندن و نوشتن سبب توجه مردم به کتاب و کتاب آرایی شد. در نزد مسلمانان، کتاب تنها وسیله انتقال اندیشه نبود، بلکه نشر کتاب سبب شکل گیری هنر جلد سازی، کاغذسازی، تذهیب، خوشنویسی، نگارگری و آرایش صفحات شد (تصویر ۱۵). بسیاری از کتاب ها دارای سرلوح، جدول، نقش های رنگین و زرّین، و تزیینات گوناگون بودند. جلدسازان نیز برای کتاب ها جلد های نفیسی چون ضربی (تصویر ۱۶)، سوخت و روغنی (لاکی) می ساختند. در سده نهم هجری (پانزدهم میلادی) جلد های ایرانی به اروپا رسید و جلد سازی اروپا را تحت تأثیر قرار داد و جلدهایی با نقش های ایرانی ساخته شد.
نگارگری (نقاشی):
در اواخر سدهٔ دوم هجری نهضت ترجمه با مرکزیت بغداد شکل گرفت و کتاب های زیادی از
پهلوی ساسانی، یونانی، مصری و هندی به عربی ترجمه شد.
در میان آنها کتاب های مصور علمی چون گیاه شناسی، جانورشناسی، ستاره شناسی که مصوّر بودند نیز وجود داشت. این کتاب های مصوّر عامل توجهٔ مسلمانان به تصویرسازی کتاب شد متأسفانه تا سده ششم هجری غیر از قرآن به ندرت کتابی باقی مانده است. اما کتاب های باقی مانده از اوایل سدهٔ هفتم هجری به بعد نشانگر توجه به مصوّرسازی کتاب های علمی در پایتخت های جهان اسلام (قاهره، بغداد، دمشق، تبریز، شیراز، هرات و …) است (تصویر ۱۸).
از اواخر دوره سلجوقی به بعد، تصویر سازی کتاب (نگارگری) در ایران مورد اقبال بیشتری قرار گرفت.
ادبیات ایران به دلیل جذابیت های داستانی، نقش مهمی در رواج نگارگری داشت و کم کم مصوّر
سازی کتاب های ادبی مورد توجه قرار گرفت.
کتاب های شاهنامه فردوسی، پنج گنج نظامی، بوستان و گلستان سعدی، کلیله و دمنه و بعضی از کتاب های تاریخی، علمی و مذهبی به زمینهٔ هنرنمایی نگارگران تبدیل شد و در پی این علاقمندی مکاتب نگارگری سلجوقی، ایلخانی (مکتب اول تبریز و شیراز)، تیموری (هرات، شیراز)، صفوی (مکتب دوم تبریز، قزوین، اصفهان) و زند و قاجار به وجود آمد. نگاره های عهد سلجوقی کوچک اندازه و تزیینی بودند و در وسط صفحه ها نقش می شدند (تصویر ۱۸).
در دوره های پس از سلجوقی کم کم در نگارگری ایرانی مضامین اجتماعی و زندگی روزمره مردم وارد شد.
نمایش جزئیات، تقارن عناصر، هماهنگی خط و نقاشی و استفادهٔ علمی از رنگ مانند به کارگیری
رنگ آبی برای آسمان، قرمز و نارنجی برای زمینه رواج یافت.
همچنین تنوع در طراحی پیکرها به طبیعت گرایی در طراحی حیوانات، درختان، گل و بوته ها اوج گرفت. در دورهٔ صفوی نیز شاهد رواج تک چهره سازی توسط هنرمندانی همچون رضا عباسی هستیم (تصویر ۱۹ و ۲۰).
برخی از هنرمندان دوره صفوی در دربار عثمانی (ترکیه) و مغولی هند حضور یافتند.
در این زمان مصور سازی کتاب به تقلید از کتاب های مصور ایرانی مورد توجه قرار گرفت و
آثار با ارزشی در زمینه های مختلف مصور شد.
هنرمندان ایرانی در شکل گیری مکتب نگارگری عثمانی و مغولی هند، نقش مهمی داشتند (تصاویر ۲۲ و ۲۳).
سفالگری:
با شروع دوره اسلامی، هنر سفالگری، به ویژه ساخت سفالینه های لعاب دار رونق گرفت. شهرهای مصر، سوریه، عراق و ایران به مراکز تولید ظروف سفالی تبدیل شدند. تحریم استفاده از ظروف طلا و نقره و ورود ظروف چینی ساخت کشور چین به سرزمین های اسلامی نیز سبب تحرّک این هنر شد.
سفال سازان برای بهبود کار خویش بسیار تلاش کردند و ظروفی را با لعاب ها و نقش های
بس زیبا خلق کنند که تا امروز همتا ندارد.
سفالینه های لعابی، مینایی و زرین فام شهر های نیشابور، کاشان، ری و … بی رقیب بود (تصاویر ۲۴ تا ۲۶).
فلز کاری:
تولید اشیای فلزی در اغلب شهرهای جهان اسلام رواج داشت. دست آفریده های فلزی شهرهای ایران، مصر، سوریه و ترکیه از شهرت زیادی برخوردار هستند. هنرمندان مسلمان توجه خاصی به تنوع شکل و تزیین اشیاء داشتند. در میان اشیای فلزی، ساخت ظروف و لوازم خانگی از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند. به دلیل تحریم استفاده از طلا و نقره، آثار فلزی اغلب با مفرغ، برنج و مس ساخته می شدند. زیبایی اشیای فلزی تنها در تنوع شکل آنها نیست بلکه تزیینات آنها چشمگیر است.
فلزکاران انواع نقش های هندسی، گیاهی، برج های دوازده گانه، صحنه های رزم،
بزم و شکار را به روش قلمزنی ایجاد می کردند. علاوه بر این گاهی با نوشته، سیاه
قلمکاری، میناکاری، ترصیع و زراندود زیبایی آنها را صد چندان می کردند (تصاویر ۲۷ و ۲۸).
شیشه گری:
شیشه گری نیز از فنون و هنرهای دورهٔ اسلامی است که به ویژه در دورهٔ سلجوقی با الگوبرداری از شیشه گری دورهٔ ساسانی و مراکز شیشه گری در سوریه و سایر کشورهای حوزهٔ مدیترانهٔ شرقی شکوفا بوده است.
ظروف شیشه ای در اشکال و با تزیینات گوناگون و رنگ های متنوع ساخته می شد و
مراکزی چون گرگان، نیشابور، ری و بندر سیراف در استان هرمزگان در ایران و برخی
شهرها درکشورهای میانرودان (عراق امروزی)، سوریه و مصر از مراکز مهم و عمدهٔ
شیشه گری کشورهای اسلامی بودند (تصاویر ۲۹ و ۳۰).
پارچه بافی:
پارچه بافی پیشرفته ترین هنر و صنعت مسلمانان بود. زیبایی پارچه های مسلمانان در رنگ های متنوع، درخشان و نقش های دلنشین آنها بود. طرح ها و نقوش پارچه های اسلامی همواره مورد تقلید اروپای قرون وسطی بود.
پارچه ها با انواع نقش مایه های هندسی، گیاهی، جانوری و حتی صحنه های مجالس
کتاب های ادبی و خط نوشته آراسته می شدند.
شهرهایی در مصر، ایران، آسیای مرکزی (تصویر ۳۱) و ترکیه سرآمد این فن بودند. پارچه های زربفت، مخمل و قلمکارهای عهد صفوی در جهان همتا ندارند (تصویر ۳۲).
قالی بافی:
در برخی از سرزمین های اسلامی مانند ایران، افغانستان، ترکمنستان و ترکیه قالی بافی هنر پر ارجی محسوب می شود. اما قالی های ایرانی از جایگاه ویژه ای در جهان برخوردار است. زیبایی قالی های دوره اسلامی در نقش های متنوع و رنگ های زیبا و موزون آنها است. بعضی از قالی های عهد صفوی جزء شاهکارهای هنری جهان محسوب می شوند. یکی از معروف ترین آنها قالی اردبیل کار مقصود کاشانی از سده دهم هجری است (تصویر۳۳).
برای دیدن مطالب بیشتر:
- آشنایی با تاریخ هنر ژاپن
- آشنایی با تاریخ هنر هند
- تاریخ هنر روم و اتروسک
- آشنایی با تاریخ هنر یونان
- آشنایی با تاریخ هنر در مصر
- هنر اژه ای
- هنر میانرودان یا بین النهرین
- هنر دورۀ نوسنگی یا روستا نشینی
- هنر در دورۀ پارینه سنگی
- آشنایی با تاریخ هنر
- مقدمه ای بر هنر عشق کلیک کنید.